Mastodonten op het web
17 februari 2023
Deze woorden op een Gents universiteitsgebouw herinneren ons eraan dat we als autonome individuen zelf stukjes van het web kunnen beheren. (Foto gemaakt door Danny.)
Het waait wel over. Dat denk ik vaak als het over nieuwe gadgets of hypes op sociale media gaat. Nee, een early adopter ben ik niet. Ik heb bijvoorbeeld nooit een Facebookaccount gehad en heb nog steeds geen smartphone. Toen het hip werd om Facebook vaarwel te zeggen en een dumbphone te kopen, voelde ik me alsnog een visionair. Zie je wel, het waaide over!
Ook bij Twitter las ik jaren mee voor ik een eigen account aanmaakte. De snelheid en gevatheid trokken me aan. Bovendien waren er veel wetenschappers actief en zo voelde het als een wereldwijde koffiekamer op dagen dat ik thuis werkte. Soms leidde de hashtag van de dag naar gesprekken over de academische werkdruk, een interessante publicatie, of een schandaal. En altijd was er ironie.
Maar geleidelijk aan werd Twitter een last: het kostte me steeds meer tijd om alle reclame weg te klikken en het werd moeilijker om mijn tijdlijn chronologisch te bekijken. Het algoritme dat de volgorde van berichten bepaalde, ontwikkelde een neus voor sensationele berichten of draadjes vol voorspelbare tips. Het algoritme was getraind op het gedrag van miljoenen gebruikers, maar leerde ons ook om onze tweets zo te formuleren dat de kans om opgepikt te worden groter werd. Wie bitter tweet krijgt dopamine.
Vorig jaar sloot ik mijn Twitteraccount af. Ik werd niet gelukkiger van het doomscrollen en wilde mijn tijd beter besteden, misschien weer eens een boek lezen. Tegelijk wilde ik wel online connectie blijven zoeken, zoals ik heel mijn volwassen leven heb gedaan via chatkanalen, e-maillijsten, fora en blogs.
Een belangrijke motivatie om met Twitter te beginnen was precies om er links te kunnen delen naar mijn blogberichten. Bloggers en andere bezoekers lieten destijds nog berichten achter op elkaars websites. Twitter leek een mooie aanvulling op die interactiviteit. In werkelijkheid namen Twitter en andere sociale media het web vrijwel helemaal over. Ook ik verwaarloosde mijn eigen website, nochtans vrij van reclame of ondoorgrondelijke algoritmes, ten koste van de constante stroom aan dopamineprikkels.
Terwijl we afgeleid werden met virale kattenfilmpjes, heeft een handvol bedrijven het internet blijvend veranderd. Giganten zoals Google, Amazon en Facebook registreren zowat al ons surfgedrag. Deze bedrijven slaan munt uit onze persoonlijke gegevens via gepersonaliseerde advertenties en zoekresultaten. Onder het mom van een betere gebruikerservaring zetten ze steeds gesofisticeerdere algoritmes in om ons berichten en video’s te serveren die ons langer laten rondhangen op hun sites en die van hun adverteerders. Surveillancekapitalisme doopte Shoshana Zuboff deze evolutie, waarbij ons digitale gedrag door grote commerciële bedrijven wordt gemonitord en gemanipuleerd. Veel mensen zien het probleem, maar hoe moet het nu verder?
‘The next big thing
will be a lot of small things’
Dat stond in 2016 in reuzenletters op een universiteitsgebouw in Gent. De woorden (van ontwerper Thomas Lommée) riepen toen al iets in me wakker, maar vandaag resoneren ze meer dan ooit met ideeën over hoe we onze digitale wereld kunnen verbeteren.
Een kernidee is decentralisatie. Aral Balkan noemt deze visie het Small Web: we zijn niet verplicht om machteloze gebruikers te blijven van Google en consoorten, maar kunnen als autonome individuen zelf stukjes van het web beheren. Een ander idee is open source: door broncodes openbaar en aanpasbaar te maken, kunnen mensen gerichter kiezen welke digitale toepassingen ze willen gebruiken.
Om communicatie tussen die individuele servers mogelijk te maken, heb je een protocol nodig, vergelijkbaar met dat voor e-mail. ActivityPub is een open source protocol dat gebruikt wordt in het fediverse: een federatie van onafhankelijke servers zonder centrale controle. De bekendste toepassing in het fediverse is Mastodon: een netwerk van microblogs. Zelf heb ik een account op een Mastodon-server voor onderzoekers (@SylviaFysica@scholar.social), maar ik kan ook berichten uitwisselen met servers voor kunstenaars, wiskundigen, filosofen, en zo verder. Beheerders bepalen zelf de gedragsregels op hun eigen server en staan zelf in voor de moderatie. Het fediverse omvat ook gewone blogs, websites, foto- en videokanalen en zelfs datumprikkers. Allemaal decentraal, open source en zonder surveillantie-algoritmes. Samen zouden ze wel eens heel groot kunnen worden.